Antsoaingo hilerriaren sarrera
Ezkabako gotorlekutik 7.200 preso inguru igaro ziren 1934 eta 1945 urteen artean. Gehienak errepublikar askatasunen alde egiteagatik kondenatutako preso politikoak ziren. Estatuko probintzia guztietatik zetozen eta horiekin batera baita jatorri atzerritarreko 70 bat preso ere han egon ziren.
Preso horietako 750 baino gehiago gotorlekuan hil ziren gaixotasunak, pilaketak, tratu txarrak direla eta, 1938ko ihesaldian eraildak izateagatik edo “Ihesei buruzko legea” delakoaren ondorioz. Gobernu-preso asko (akusaziorik eta aurretiazko epaiketarik gabe espetxeratutako presoak) “gezurrezko askatasun” egoeran hil zituzten eta Ezkaba mendiaren magaletan lurperatu. Agian baten bat Antsoain inguruan.
Badakigu, ordea, gotorlekuan hildako 203 preso Antsoaingo Zendea osatzen zuten hamabi herrietako hilerrietan lurperatu zituztela 1935 eta 1942 bitartean: Aizoain, Antsoain, Añezcar, Artika, Ballariain, Berriobeiti, Berriosuso, Berriozar, Elcarte, Larragueta, Loza eta Oteiza. Memoria Kolektiboaren Sarea Txinparta Elkarteak hilerri bakoitzean lurperatutakoen izenak zituzten plakak jarri zituen guztietan.
Hilobi horiek zirela eta, herri hauen kexen ondorioz, gotorlekutik hurbil botiletako hilerria eraiki zuten.
Iñaki Alforja Sagoneren dokumental laburra.
Duela 70 urtetik hona, San Kristobal gotorlekuko hilerrian, dozenaka botila lurpean daude, 2 metrotara. Barruan paperezko mezu bat daramate eta azaleratu zain daude sekretua erakusteko. Aranzadi Zientzia Elkarteak lurpetik ateratzeak senideen eta elkarteen arrazoien gaineko gogoeta egitera eramaten gaitu eta baita lurrak ezkutatzen dituen sekretuak argitara ateratzeko beharra egiaztatzera ere.
Antsoaingo hilerria suntsituta eta desklasifikatuta zegoen lurperatzeko leku gisa
Txinparta RMCk eskatuta eta udal talde guztien babesarekin, Antsoaingo Udalak berreraiki egin zuen, aitorpen mozio bat onartu zuen eta 2010eko maiatzaren 22an, ihesaren urteurrenean, egindako omenaldian parte hartu zuen ordezkaritza instituzionalarekin.
Hilerri horretan lurperatutako 17 presoei hiru zangozarren izenak gehitu zitzaizkien. Izan ere haien heriotza-aktetan hilobiratze-leku gisa Antsoain aipatzen baitzen, nahiz eta gaur egun oraindik non dauden egiaztatuta ez dagoen.
Antsoainen lurperatu zituzten presoak
Aguirre Zubiaur, Elías
Meñakakoa, Bizkaia
Almorox Morón, Francisco
Aldeakoa Cabo, Toledo
Balbás Escolar, Francisco
Torresandinokoa, Burgos
Calzón Díez, Carlos
Leongoa
Carpintero Rodríguez, Manuel
Leongoa
Cortés Larruy, Ramón
Zaragozakoa
De las Heras Sanz, Bernardino
El Espinar, Segovia
Fernández Barragán, José Antonio
Berlangakoa, Badajoz
Garay Navea, Juan
Gernika-Lumokoa, Bizkaia
González Arroyo, Francisco
Almagrokoa, Ciudad Real
Mangado García, Juan
Olitekoa (Zangozakoa), Nafarroa
Martín Marín, Adolfo
El Cerrokoa, Salamanca
Moriones Belzunegui, Romualdo
Zangozakoa, Nafarroa
Ortúñez Serrano, Anselmo
Olmedokoa, Valladolid
Pérez Vargas, Félix
Cercedillakoa, Madril
Pidal Domínguez, José
Villaviejakoa, Ourense
Pozo Garmendia, Martín
Tolosakoa, Gipuzkoa
Rocafort Apesteguía, Javier
Zangozakoa, Nafarroa
Ruiz del Valle, Mariano
El Molar, Madril
Soto Morala, Lorenzo
Villacelana, León